Op 3 oktober organiseerde Geonovum de bijeenkomst 3D: Wat is er, wat kies je en wat kan er straks nog meer. Verschillende bedrijven en overheidsorganisaties presenteerden hun 3D tooling en gebruik. Daarnaast was er aandacht voor de CityJSON standaard waarvan net een versie 2.0 is verschenen.
Acht landsdekkende 3D datasets presenteerden zich op 3 oktober: de 3D Basisvoorziening van Kadaster, de 3D BAG van TU Delft en 3DGI, 3DNL van Cyclomedia, N3D van Kavel 10, Nederland in 3D door Future Insights, de Omgevingsserver van Spotinfo, 3D data en locatie services van Esri en 3D data producten van Readar. En dan zijn we nog niet compleet. In de zaal deed Jantien Stoter dan ook de oproep om meer oplossingen te melden die we nog hadden gemist. Daarop meldde onder andere UCrowds en Imagem zich.
Veel producten maken in de basis gebruik van dezelfde gegevens. De uitdaging van 3D lijkt niet te zitten in het maken van een 3D dataset. De echte uitdaging is het beheer van een 3D voorziening. Een hoge betrouwbaarheid en goede service is duur. Niet alleen door personeelskosten, maar ook door technische beheerkosten.
CityJSON = CityGML
Na de kennismaking met verschillende toepassingen, nam Hugo Ledoux van de TU Delft ons mee in de wereld van CityGML en CityJSON. Vrijwel direct legde hij een rondzingende mythe om zeep: CityJSON is geen vervanging van CityGML. CityJSON is een andere manier om CityGML uit te drukken.
CityGML is zowel een model (UML) als een encoding (de taal waarin je het model uitdrukt: bijvoorbeeld XML/GML). CityJSON en CityGML zijn verschillende encodings op basis van het CityGML datamodel. De kracht van CityJSON is dat het een licht formaat is - het maakt een GML file ongeveer een factor 3 kleiner -, in een technisch breed toegankelijke taal: JSON. Op 27 september is versie 2.0 van CityJSON geadopteerd door het Open Geospatial Consortium (OGC) en daarmee internationaal erkend.
Verschillende smaken
Na Hugo Ledoux was de vloer vrij voor presentatoren werkzaam bij gemeenten en provincies. Drie sprekers namen het woord met ieder een ander type 3D voorziening. Tijdens de sessie deelden zij overwegingen voor gemaakte keuzes.
Netherlands 3D
Wietse Balster van gemeente Amsterdam vertelde over het project Netherlands 3D. Drie gemeenten en twee provincies werken samen in één gezamenlijk scrumteam aan de ontwikkeling van een digital twin omgeving. De omgeving moet eenvoudig uitbreidbaar zijn met zowel data als functionaliteiten. Het gaat daarbij om functionaliteiten zoals crowdmanagement en gebiedsontwikkeling. ‘Stel ik werk in Urk en wil een schoolgebouw in de omgeving plaatsen’, geeft Wietse Balster als voorbeeld. ‘Dan wil ik met twee keer klikken klaar kunnen zijn. Dat is de ambitie. We doen dat door een basis te bieden, gebouwd op Unity, en door koppelingen te leggen naar functionaliteit van verschillende bedrijven.’ De samenwerking is nu aan het kijken of er een nationaal platform kan komen om het platform op te hosten en een beheerorganisatie.
Digitale stad
De focus van Rotterdam ligt op de digitale stad. Bart de Lathouwer die deels voor gemeente Rotterdam werkt en deels voor Geonovum, vertelt dat programma digitale stad werkt aan innovatieve toepassingen met een 3D digital twin als basis. Belangrijk voor Rotterdam is een model dat Europese normen voor datagebruik volgt. Data bij de bron is daarbij het uitgangspunt. Bart waarschuwt voor de verwachtingen die begrippen als 3D en digital twin oproepen. ‘Een gamer verwacht een geweldig level of detail, Wij werken vaak met een collectie van dozen,’ zegt Bart de Lathouwer. Hij bedoelt maar te zeggen dat als je ‘ons soort 3D’s’ zonder toelichting als Digital Twin presenteert, je best de kans loopt om niet serieus te worden genomen. Hoe accuraat de onderliggende data ook zijn…
Als grote technische uitdaging ziet hij het volgende: ‘Heel veel 3D is zo gemaakt dat een mens het kan interpreteren. Maar kunnen we een 3D ook machine werkbaar maken? Zodat je een scene gemaakt in de ene 3D viewer verder kunt bewerken in een andere viewer? Helpt het om dit te standaardiseren?’
Open source
Provincie Zeeland voert een open source beleid. Voor Thieu Caris van de provincie ligt er daarmee de uitdaging om goed bruikbare open source toepassingen te ontwikkelen. Want er zijn nog niet veel open source 3D toepassingen. De 3D toolbox van de provincie staat beschreven op github. Zeeland werkt met 3D tiles als standaard en Cesium als toepassing. Hiermee gaat het team van Thieu nu te organisatie in. Beleidsmedewerkers verdwalen nu nog in de vele mogelijkheden. We verkennen daarom nu wat goed werkbaar is. ‘We vragen welke informatie nodig is,’ vertelt Thieu Caris. ‘bijvoorbeeld voor een visualisatie van overstromingsrisico’s. Wij zorgen dan dat er voor gebruikers herkenbare labels komen. Ook zijn er verschillende visualisaties toegepast.’ Om de 3D open source ontwikkelingen verder te brengen, zet Zeeland nu samen met haar ontwikkelpartners 3D open source community op. Belangstellenden kunnen een bericht sturen naar ospo@zeeland.nl
Ontwikkelingen
Het laatste blok van de dag ging over actuele 3D ontwikkelingen.
Sven Briels werkt voor Readar; een bedrijf dat ieder voorjaar heel Nederland vanuit de lucht vastlegt. Readar vertaalt de luchtfoto’s naar gegevens waar je vragen mee beantwoordt. Bijvoorbeeld hoe ver het staat met de verduurzamingsopgave. Met hulp van een AI model zijn alle 140 Terrabite aan foto’s omgezet naar een puntenwolk van 8 cm. Voor mutatiesignalering worden 3D puntenwolken gecombineerd met een DSM raster, waarna je er analyses op kunt doen. De grootste uitdaging daarbij is te weten wat je vraagt. Welke precisie en detail zijn noodzakelijk. Mogen datapunten jaar op jaar veranderen of wil je alleen significatie mutaties doorvoeren? Vanaf welk moment moet je mutatierecords gaan bijhouden?
Klanten kunnen een abonnement afsluiten om gebruik te maken van de Readar diensten. Die keuze voor een abonnement is bewust. ‘Het is een incentive om ervoor te zorgen dat wij ieder jaar onze kwaliteit van dienstverlening verbeteren,’ zegt Sven Briels hierover. ‘Als je een product eenmalig koopt, is die incentive er niet’.
Ook Esri nam het woord in de laatste presentatieronde. 3D data is alomtegenwoordig in Esri sotware. Het speelt in rol in visualisaties, analyses, bewerkingen en in het mogelijk maken van immersive ervaringen. Esri werkt aan een ‘levende atlas van Nederland’: de Livingdigitaltwin.nl Hierin worden verschillende kaartlagen aangeboden zoals 3D meshes, Spotinfo pandenplus, true ortho en DSM. Gegevens zijn gebaseerd op AHN4 data. Dit jaar komt ook de Basisregistratie ondergrond data beschikbaar als 3D webservice. Hierin kan je gegevens in een voxel scene layer uitlichten. Zo kan je in schuiven zien wat de kans is dat er bijvoorbeeld veen of grind voorkomt in een bepaald gebied. In de living digital twin kunnen organisaties in de praktijk verkennen en terugkoppelen wat werkt en niet en zo bijdragen aan een stuk standaardisatie.
