In samenwerking met het ministerie van VRO werken Geonovum en Sogelink mee aan een use case voor circulaire grondstromen vanuit het EU project SAGE: “The Data Space for a Sustainable Green Europe”. Deze data space is van cruciaal belang voor een betrouwbare uitwisseling van grondstromendata, met inbegrip van bodempaspoorten en -certificaten, tussen alle belanghebbenden op het gebied van vraag en aanbod van grond uit de publieke en private sector in heel Europa.
SAGE Consortium
Het SAGE consortium heeft als doel in de komende drie jaar samen te werken om een volledig operationele Green Deal Data Space (GDDS) op te zetten. SAGE is gericht op het verbeteren van de verdere toegankelijkheid, integratie en het gebruik van groene en milieudata in de hele EU. Het moet bedrijven, overheden, onderzoekers en burgers in staat stellen om datagestuurde beslissingen te nemen die aansluiten bij de Europese duurzaamheidsdoelen. Het realiseren van de Green Deal dataspace wordt gefinancierd onder het Digital Europe Programme met een totaal budget van ongeveer €16 miljoen en heeft meer dan 40 partners, waaronder diverse Nederlandse partijen, zoals SURF, Universiteit Utrecht, CBS, iShare, Sogelink en Geonovum. Een belangrijke rol in SAGE is weggelegd voor 10 use cases, die data spaces creëren voor bossentransformatie, bestuivingsmonitoring, circulaire grondstromen, bouwmilieu CO2 hub & building twins, circulaire textiel, netto-nul-defectproductie, klimaatinvesteringsplannen, milieugevaren, beoordelingsinstrumentarium natuur en ecosysteemdiensten, luchtkwaliteit en gezondheid. Voor meer informatie zie de SAGE website.
Circulaire grondstromen
Grond is een cruciale, waardevolle hulpbron die niet mag worden verspild of verontreinigd. Infrastructuur, dijkversterking, woningbouw, landbouwgrondverbetering en natuurbeheer hebben grond nodig, zoals zand, grind en klei. De hoeveelheden beschikbare primaire grond blijven echter afnemen. Ontgravingswerken waarbij grond vrijkomt, bieden kansen om deze knelpunten aan te pakken. Dergelijke secundaire grond wordt momenteel echter slechts in beperkte mate gerecycled. Naar de toekomst toe is het onvermijdelijk dat grondstromen meer circulair worden. Bovendien moeten de bodemecosystemen in de EU tegen 2050 veerkrachtig en in gezonde toestand zijn. Bescherming, duurzaam gebruik en herstel van de bodem moeten de norm worden. Bodemrecycling en gezonde bodems zijn van cruciaal belang om klimaatneutraliteit te bereiken, veerkrachtig te worden tegen klimaatverandering, een schone en circulaire economie te ontwikkelen, het biodiversiteitsverlies om te buigen, de menselijke gezondheid te beschermen, woestijnvorming een halt toe te roepen en bodemdegradatie om te buigen.
Lopende activiteiten
Het SAGE project heeft een doorlooptijd van maart 2025 tot maart 2028. In deze periode worden de bovengenoemde doelen verwezenlijkt. Daarvoor worden in deze 3-jarige periode verschillende activiteiten uitgevoerd. De gebruikte tools, lopende activiteiten en opgeleverde resultaten staan hieronder beschreven.
Ontwikkeling digitale tweeling en marktplaats
Om de transitie naar circulaire grondstromen in Nederland en de EU te ondersteunen is uit het Praktijkvoorbeeld Circulaire Grondstromen van de Basisregistratie Ondergrond (BRO) een twee onderdelen voortgekomen:
- Een digitale tweeling (“digital twin”) die op basis van openbare ondergrondgegevens (oa. bodemkwaliteit, milieukwaliteit) in kaart kan brengen hoeveel grond beschikbaar komt, waar die kwaliteit voldoende is, en welke logistieke routes mogelijk zijn; en
- Een marktplaats voor grondstromen: een platform waar vraag en aanbod van grond (bijvoorbeeld vrijkomende grond bij bouw- of baggerprojecten) makkelijker verbonden kunnen worden—bij voorkeur dichtbij, zodat transport en milieu-impact beperkt blijven.
Het SAGE project heeft als doel de verdere ontwikkeling en implementatie en gebruik van de digitale tweeling en marktplaats te stimuleren. Aandacht gaat daarbij nadrukkelijk uit naar:
- Gestandaardiseerde data- en rekenmodelkoppelingen: met name gebruik van de BRO om betrouwbare, actuele informatie over ondergrond en milieukwaliteit te gebruiken. De referentie architectuur voor digitale tweelingen en GDDS zijn hierbij leidraad;
- Stimuleren van transacties op de marktplaats en compliance met regels & wetgeving; de marktplaats moet voldoen aan wet- en regelgeving omtrent bodembescherming (omgevingswet), grondverzet, kwaliteitseisen, en logistiek;
- De samenwerking intensiveren met overheden (provincies, ministeries), marktpartijen, softwareleveranciers en kennisinstituten en zowel Nederland als de EU.
Bekijk de storymap Circulaire grondstromen van de basisregistratie ondergrond
Data connector experiment
Om ervaring op te doen met vertrouwd data delen bij circulaire grondstromen, voeren we een praktijk-experiment uit. Het gaat om een praktijksituatie waarbij data vanuit de use case circulaire grondstromen van een publiek of private partij vertrouwd en met behoud van zeggenschap gedeeld wordt met een vragende partij. De praktijksituaties komen voort uit Circulaire grondstromen, waarbij grondvraag- en aanbod op een duurzame manier met elkaar worden verbonden.
Voor de vertrouwde data uitwisseling maken we gebruik van het Dataspace Protocol en een data connector (de TNO Security Gateway). Het is een praktisch leerexperiment. In een verslag onderbouwen we alle gemaakte keuzes en vermelden we de opgedane bevindingen en aanbevelingen. Bovendien leggen we alle stappen vast in online trainingsmateriaal. Zo maken we het experiment herhaalbaar voor anderen die ook kennis willen maken met de werking van het Dataspace Protocol. Het werk is in volle gang. Wie de ontwikkeling wil volgen, kan het concept-verslag alvast bekijken.
Bekijk de concept Handreiking Dataspace Protocol connector experiment
Maatschappelijke kosten-baten analyse
De aanleiding voor een Maatschappelijke kosten-baten analyse (MKBA) is de toenemende schaarste aan schone grond, de stijgende kosten van nieuwe grondwinning, en de ambitie om duurzamer en efficiënter om te gaan met bestaande grondstromen. Binnen diverse ruimtelijke opgaven – zoals woningbouw, dijkversterking en infrastructurele projecten – komt jaarlijks een aanzienlijke hoeveelheid grond vrij, waaronder schone grond, licht verontreinigde grond, saneringsgrond en baggerspecie. Er is behoefte aan een beter inzicht in hoe deze vrijkomende grondstromen hergebruikt kunnen worden in plaats van afgevoerd of nieuw gewonnen. De inzet van een nationaal data space en een digital twin (verder samen het data stelsel) moet helpen bij het in kaart brengen, volgen en optimaliseren van deze grondstromen op een circulaire wijze.
Het ministerie van VRO / BRO en Geonovum nemen samen in dat kader het initiatief tot de MKBA data stelsel voor circulaire grondstromen.
De focus ligt op de (eenmalige) investering en structurele kosten voor het inrichten van het data stelsel circulaire grondstromen, dat nodig is voor de digitale marktplaats voor circulaire grondstromen en de maatschappelijke baten die te verwachten zijn. Wat levert hergebruik van grond de maatschappij op kwantitatief en kwalitatief. Onze insteek voor de MKBA is de benodigde digitale Infrastructuur, die nodig is om hergebruik van grond en slib mogelijk te maken. Het data stelsel circulaire grondstromen vraagt om een formeel afsprakenstelsel, dat is voorgeschreven door de EU in Green Deal Data Space GDDS (SAGE project), de Nederlandse Digitaliseringsstrategie (NDS 2025) en het Federatief datastelsel beleid (FDS).
Samenwerking en betrokken partijen
Het realiseren van een digitale tweeling en een marktplaats voor circulaire grondstromen vraagt om een brede samenwerking tussen publieke en private partijen. Geen enkele organisatie kan dit alleen: zowel data, kennis als uitvoering moeten samenkomen in één integraal data stelsel voor circulaire grondstromen. Vanuit het SAGE project is verbinding tussen de verschillende Nederlandse maar ook Europese belanghebbenden en vanuit hun verschillende verantwoordelijkheden:
- Rijksoverheid (ministeries van IenW, BZK, EZK) voor beleid, wetgeving en landelijke kaders;
- Provincies Friesland (Grip op Grond), Gelderland en de provincie Flevoland en gemeenten voor regionale regie op de marktplaats, vergunningverlening en ruimtelijke inpassing;
- Waterschappen voor hun grote grondstromen bij water- en dijkversterkingsprojecten;
- Databeheerders en kennisinstituten, zoals TNO Rijksgeologische Dienst, Kadaster, Rijkswaterstaat en het RIVM voor betrouwbare en gestandaardiseerde data;
- Universiteiten en kennisinstituten (o.a. Deltares, TNO, WUR) voor onderzoek, modellering en validatie van de digitale tweeling;
- Bouw- en infrabedrijven die grondstromen genereren en hergebruiken, o.a. Boskalis, Heijmans en BAM;
- Ingenieurs- en adviesbureaus die de vertaalslag maken naar praktijktoepassingen, zoals DAG.NL, Arcadis en PosadMaxwan;
- Software- en technologiebedrijven, die de digitale marktplaats, data- en rekenmodellenkoppelingen en visualisaties ontwikkelen, zoals Sogelink en Copernicos;
- Netwerken, samenwerkingsverbanden en platforms voor circulaire economie en duurzame gebiedsontwikkeling die partijen verbinden, afspraken faciliteren en de toepassing opschalen, zoals de Buyers group grondstromen.
Alleen door deze partijen te verbinden in een open en transparant datastelsel kan de digitale tweeling actueel, betrouwbaar en bruikbaar zijn. De marktplaats krijgt waarde zodra vraag en aanbod breed worden ontsloten en partijen bereid zijn samen te werken binnen duidelijke spelregels.