Locatiedata is bijzonder, omdat het plaats en tijd bijeenbrengt. Dat kan tot gevoelige informatie leiden. Wat kan wel en wat kan niet? Dat is het terrein van de ethiek. In dit dossier vind je hulpmiddelen om ethiek een plek te geven in de ontwikkeling van digitale producten en achtergrondpublicaties over digitalisering en over privacy.
Goed opdrachtgeverschap: ethisch sturen op datagebruik (2023)
Goed opdrachtgeverschap is essentieel voor het verantwoord gebruiken van data in maatschappelijke opgaven. Opdrachtgevers hebben een voorbeeldfunctie en zij kunnen sturen op het proces en het gedrag van opdrachtnemers. Om opdrachtgevers een handreiking hierbij te geven, hebben we - in opdracht van het Ministerie van BZK - gewerkt aan een protocol voor ethisch sturen op datagebruik.
Het protocol voor goed opdrachtgeverschap is ontwikkeld voor (ambtelijke) opdrachtgevers die data willen inzetten voor hun vraagstukken en de mensen die hen daarbij begeleiden en adviseren. Denk bij opdrachtgevers aan een directeur, programmamanager, beleidsmedewerker of projectleider. Het protocol biedt een handvat voor de gehele looptijd van de opdracht, of eigenlijk al de fase voordat de opdracht is verstrekt. Want de meest fundamentele fase is de fase voor er een opdracht ligt. Het protocol is hieronder te downloaden. Voel je vrij het te gebruiken als invulformulier en bron van inspiratie.
Wil je meer lezen over de aanleiding voor de productie van de protocollen, lees dan het memo goed opdrachtgeverschap.
Ethische referentie (2019-2023)
Met locatiedata kan je menselijke bewegingen, ruimtelijke veranderingen en kenmerken van (groepen) mensen, objecten en locaties, letterlijk in kaart brengen. De ethische referentie biedt een handreiking aan opdrachtgevers, projectleiders, uitvoerende teams en primair belanghebbenden voor het verantwoord organiseren en gebruiken van locatiedata: Ethiek by design.
De referentie bestaat uit kernwaarden. Deze kernwaarden komen voort uit een inventarisatie van bestaande ethische codes, aangevuld met feedback vanuit werkplaatsen. De inhoud van deze ethische referentie is ook ingebracht in de special interest group van het World Wide Web Consortium (W3C). Zie voor meer informatie: The responsible use of spatial data'
Verkenningen en artikelen over verantwoord datagebruik
Digitalisering maakt veel mogelijk. Maar niet alles wat kán, moet je ook wíllen. Hoe ga je om met gevoeligheden in data? En hoe gevoelig zijn locatiegegevens? Over dit soort vragen hebben we ons in verschillende projecten gebogen. De resultaten hiervan zijn geland in verschillende publicaties.
Verantwoord inzetten van data en AI in het ruimtelijke domein: Vijf inzichten (2025)
In de visie Zicht op Nederland benadrukt de overheid het belang van een verantwoorde omgang van geodata en geoAI. Vanuit Geonovum is onderzocht hoe overheidsinstellingen, kennisinstellingen én het bedrijfsleven in het ruimtelijke domein verantwoord omgaan met geodata en GeoAI. En welke kaders, richtlijnen en andere instrumenten daarbij gebruikt worden.
Elke digitale tweeling vertelt een verhaal... (2024)
In 2024 hebben we belangrijke aandachtspunten uit verschillende publicaties op een rij gezet in het artikel "elke digitale tweeling vertelt een verhaal... en dat brengt verantwoordelijkheden met zich mee". In dit artikel vind je ook links naar verschillende hulpmiddelen om ethiek onderdeel te maken van je werkproces.
Gebruik locatiegegevens door social media platforms (2017 en 2018)
Locatie is een interessant gegeven waar sociale media en platforms dankbaar gebruik van maken in hun dienstverlening. Welke informatie wordt er eigenlijk verzameld? En wie kunnen daar allemaal gebruik van maken? Voor welke doeleinden? Zijn er punten waar activiteiten van de verschillende platforms de publieke sector raken? Op zoek naar antwoorden op deze vragen voerde Deniz Kiliç (TU Delft) een verkenning uit onder begeleiding van Bastiaan van Loenen (TU Delft/Geonovum) Verkenning: locatiegegevens en sociale platforms (2017).
In een vervolgonderzoek is gekeken hoe overheidsorganisaties dit soort data gebruiken. De bevindingen daarvan zijn vastgelegd in het rapport: Overheid en “sociale” locatiedata (2018).
Strategisch denkkader digitalisering en de maatschappij (2016)
Maatschappelijke en technische ontwikkelingen beïnvloeden elkaar. Zowel de structuur waarin data wordt opgeslagen als de methode waarmee data wordt uitgewisseld, zijn niet puur technisch of waardevrij. Samen met de sociaal-economische context bepalen zij in hoge mate de route naar het (economisch) gebruik. Op verzoek van Geonovum stelde Ardy Siegert een strategisch denkkader op over digitalisering en de maatschappij. Op iBestuur publiceerden we in dit kader het artikel Maak van sensornetwerk geen buurtwacht.
Data-ownership en ethiek (2016)
Op 1 november 2016 organiseerde het Platform Making Sense for Society samen met het Dutch Institute for Technology, Safety and Security (DITSS) een bijeenkomst over data-ownership en ethiek in Eindhoven. Om onze steden zuiniger om te laten springen met energie, om verkeersopstoppingen te voorkomen of om criminaliteit te bestrijden, maken overheidsdiensten en bedrijven gebruik van moderne technologie. Big data, sensoren, rekenmodellen en algoritmes zijn de olie van de moderne bedrijfsvoering. De mogelijkheden met die olie zijn groot. Zo groot dat medewerkers bij overheid en bedrijven zich met enige regelmaat afvragen of iets wat kan eigenlijk wel mag. Van deze bijeenkomst is een uitgebreid verslag gemaakt.
Hergebruik persoonsgegevens (2015)
Het koppelen van data uit verschillende bronnen door middel van locatie-informatie schept ongekende mogelijkheden, maar steeds vaker wordt daarbij ook het privacydomein aangeraakt. Ook met geo-informatie. Een dialoog is nodig om de twee werelden bij elkaar te brengen. In 2014 hebben we een witboek 'Privacy op zijn plaats' geschreven om een dialoog op gang te brengen.
Privacy en geo-informatie een onmogelijke combinatie? (2010)
Onder het motto: ‘Privacy en geo-informatie een onmogelijke combinatie!?’ organiseerden de TU Delft en Geonovum in 2010 een workshop. Het elektronisch patientendossier, de opslag van vingerafdrukken in een centrale database en signaleringen op basis van etnische achtergrond in de jeugdzorg, zette verschillende mensen aan het denken over digitalisering versus privacy. Is privacy iets waar we ook in het geo-domein meer rekening mee moeten houden? Tijdens de workshop in Den Haag gaf een gemêleerd gezelschap van beleidsmedewerkers, bedrijfsleven en onderzoekers antwoord op deze vraag. In het sfeerverslag vind je de besproken dilemma's.