Wie zorgt ervoor dat geo-standaarden voor iedereen zijn?

Door Rob Burkhard, eerder verschenen in GIS-Magazine 2-2018

Geo-informatie is key bij Geofoxx. Zo zeer zelfs dat het recent benoemd is als één van de focusgebieden in het dienstenaanbod van het adviesbureau. Als milieu-experts zijn Egbert en zijn collega’s dan ook bij uitstek eindgebruikers van geo-data en de bestaande geo-standaarden. Toch heeft hij soms het gevoel dat hij en zijn vakgenoten te ver afstaan van alle ontwikkelingen die op komst zijn. Wat gaat de Omgevingswet voor gevolgen hebben? En de Basisregistratie Ondergrond (BRO)? Wat zijn de tools die in dit verband in ontwikkeling zijn? Wordt er wel voldoende vanuit de eindgebruikers gedacht? En wie bepaalt uiteindelijk hoe de nieuwe geo-standaarden in de praktijk gaan werken? Is dat Geonovum, of zijn het toch de grote softwareleveranciers? Hoog tijd voor een gesprek.

Steeds meer geo-data
“Bodem, water en ruimtelijke vraagstukken zijn van oudsher de hoofdthema’s waar wij ons op richten”, vertelt Egbert. “Maar sinds kort is het thema ‘GIS/data’ als zelfstandig focusgebied toegevoegd in ons dienstenaanbod. Dat komt omdat werkelijk alles wat wij doen, met ruimtelijke informatie heeft te maken. Of het nu gaat om bodemonderzoek, saneringen, bestemmingsplannen of historisch onderzoek, de geografische component staat centraal en helpt om onze data te structureren. Net zoals waarschijnlijk veel andere milieubureaus zijn wij aan het kijken hoe wij onze diensten op dit gebied steeds beter kunnen aansluiten op de nieuwste ontwikkelingen.”

Welke ontwikkelingen dat zijn? Een belangrijk verschil met nog niet zo heel lang geleden is dat er steeds meer mogelijkheden zijn om gedetailleerd en bijna real-time geo-data op te slaan. Egbert: “Als we vroeger een bodemonderzoek hadden uitgevoerd, dan werd er een rapport opgesteld, de onderzoekslocatie werd aangegeven, de resultaten opgesomd, een tekening erbij, en dat document ging naar de aanvrager om uiteindelijk ergens te worden opgeborgen. Klaar. Maar iets wat we vroeger veilig vonden, kan op basis van nieuwe inzichten nu onveilig zijn. Als bodemadviseurs willen wij weten wat het effect is van wettelijke wijzigingen. Als een veiligheidsnorm verandert, zoals bijvoorbeeld het geval is geweest met toegestane loodconcentraties, dan kun je dat niet negeren. Omdat we tegenwoordig in ons interne systeem, per punt op de kaart, alle bodeminformatie en data opslaan die we hebben, kunnen we meteen terugzien waar de nieuwe waarden implicaties hebben. Zo kunnen we ook actief terugkoppelen aan onze klanten wat voor hen eventueel de gevolgen zijn van dit soort wijzigingen.”

Als het gaat om geo-data maakt Geofoxx van diverse bronnen en systemen gebruik. “Zo veel mogelijk open source”, benadrukt Egbert. “Dat vinden we mooi. Het werkt vaak goed, en de verdere ontwikkeling, daar dragen we graag aan bij. OpenStreetMap is bijvoorbeeld een voorziening die we graag gebruiken, net als QGIS en GRASS GIS. Dat neemt overigens niet weg dat we ook betaalde pakketten gebruiken. Bij het inzetten van PDOK-data bijvoorbeeld, maken we vaak gebruik van ESRI-pakketten, omdat het rechtstreeks ophalen uit PDOK vaak wat omslachtig werkt. De hoeveelheid beschikbare data via PDOK is zo groot, dat het rechtstreeks toepassen van die data soms nog een flinke puzzel is voor, wat ik noem, ‘gewone’ gebruikers. Maar als andere partijen een praktische vertaling maken op basis van die data, dan maken we daar weer dankbaar gebruik van. Meervoudig gebruik van data is top. De bekende kaartvertalingen door Jan-Willem van Aalst zijn daar ook een mooi voorbeeld van.”

Goed nieuws
Met het toenemende gebruik van geo-data neemt ook het belang toe van geo-standaarden. “Dat is evident”, vindt Egbert. “Dankzij de BGT (Basisregistratie Grootschalige Topografie), BRT (Basisregistratie Topografie) en andere basisregistraties wordt het breed uitwisselen van data efficiënter en eenduidiger.” En dat is goed nieuws volgens hem. Net zoals het goed nieuws is dat er een Basisregistratie Ondergrond (BRO) komt en een Omgevingswet. Toch zijn het juist die twee grootscheepse initiatieven waarbij hij onwillekeurig ook even zijn wenkbrauwen fronst.

“Wij proberen zo goed mogelijk op de hoogte te blijven van alle ontwikkelingen”, legt Egbert uit. “Ik ga veel naar informatiebijeenkomsten, maar eigenlijk is dat al de plek waar ik soms problemen zie ontstaan. Als ik naar een leveranciersbijeenkomst ga, dan ben ik een vreemde eend in de bijt. Maar als ik bij een bijeenkomst over het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) voor beleidsmakers aanschuif, dan hoor ik daar ook een andere taal. De ene groep is visionair bezig: welke veranderingen moet het DSO mogelijk maken? De andere groep is praktisch aan het nadenken over technische oplossingen: hoe moet ik mijn database inrichten? Dat is de fase waarin we nu zitten. Maar er komt onherroepelijk een volgende fase. De fase waarin de database is gevuld en de tooling klaar is. En dan? Wie moet de tooling gebruiken?”

Wie zijn de eindgebruikers?
Het is duidelijk wat Egbert bedoelt. Milieu-adviesbureaus zoals Geofoxx worden vaak ingeschakeld om gemeenten te ontzorgen en moeten de standaarden en tools dus ook kunnen gebruiken. “Soms zijn wij nog meer gebruiker, dan gemeenten zelf”, merkt hij op. De vraag is dan ook of er wel voldoende inspraak is vanuit de totale groep van eindgebruikers. “Wij zijn nu al bezig om onze klanten concreet erop voor te bereiden dat de Omgevingswet eraan komt”, licht Egbert toe. “Als het zover is, dan komt er namelijk zo veel af op gemeenten. De nieuwe informatievoorzieningen die geschetst worden, zijn prachtig. Maar de data moet wel ergens vandaan komen, en in veel gevallen zullen het de gemeenten zijn die dat soort data moeten gaan leveren. Wij willen ze ondersteunen door hun data op zo’n manier te organiseren dat ze er straks goed mee uit de voeten kunnen. Maar dan moeten wij natuurlijk wel weten hoe het allemaal zit!”

Of het nu gaat om gemeenten, softwareleveranciers of de makers van de BRO en de Omgevingswet, iedereen heeft er belang bij dat de standaarden en tooling die worden ontwikkeld, ook goed gebruikt zullen worden. Egbert: “Vandaar dat wij ons nu al moeten afvragen… Hoe zien die tools eruit? Wat zit erin? Hoe gaan gemeenten het inzetten? Hoe is de vertaling gerealiseerd van visie naar de echte tools? Is er voldoende nagedacht over het uiteindelijke gebruik? Of zitten we aan het einde van de rit met een tool waarvan we denken… hadden we het maar zus en zo ingestoken.”

Mechanismen
Bij de BRO-ontwikkeling wordt door Geonovum nadrukkelijk gezocht naar inbreng door experts uit het veld. Experts worden uitgenodigd om (tegen betaling) mee te denken over de te nemen stappen. “Dat is de enige juiste aanpak”, beaamt Egbert. Maar in de praktijk ziet hij nog veel andere mechanismen in werking. Als voorbeeld noemt hij de 3D-ontwikkelingen bij Rotterdam. “In het kader van de ontwikkelingen rond het DSO ben ik bij een bijeenkomst geweest waar de laatste ontwikkelingen in Rotterdam werden getoond. Rotterdam is bijzonder ver op dat gebied. Het inmeten van kabels en leidingen, het gebruik van luchtfoto’s, auto’s met camera’s die de zijkanten van gebouwen fotograferen, boomwortels die onder de grond geprojecteerd, zo onderhand lukt het Rotterdam om de hele stad in een 3D-weergave te reproduceren. En dat is fantastisch. Zeker als je bedenkt hoe bij zoiets als de BRO 3D een grote rol moet gaan spelen. De enige vraag die ik mij hierbij stel is in hoeverre Rotterdam nu zelf, vanuit haar eigen praktijk, een de facto standaard aan het verzinnen is. Want dat is in feite wat er gebeurt. Je ziet dat ze heel specifiek velden invullen met informatie die voor hen belangrijk is. Maar voor andere gemeenten kunnen de behoeften heel anders zijn.”

Egbert begrijpt dat een deel van de aanpak rond Omgevingswet berust op het principe van learning by doing. Laat de praktijk haar werk doen, en de voorbeelden die succesvol zijn, komen dan vanzelf bovendrijven om de transitie verder vorm te geven. Het Groningse Knooppunt Gegevens is misschien wel zo een voorbeeld. Het 3D-model van Rotterdam misschien ook. Bij de BGT ging het ook zo, herinnert Egbert zich. En hoewel hij niet wil klagen over wat er bereikt is, wijst hij ook in dat verband op de volgens hem grote invloed die door softwareontwikkelaars wordt uitgeoefend. Hij is bereid zijn standpunt toe te lichten: “Als grote adviespartijen en één van de grote vier gemeenten om de tafel gaan zitten om hun BGT-aanpak te bespreken, dan is volgens mij de driehoek niet compleet. Dat wat zij bedenken is al gauw - bedoeld of onbedoeld - bepalend voor andere, kleinere partijen die dezelfde software (moeten) gaan gebruiken. Maar wie zorgt ervoor dat de formats die de betreffende adviseur en gemeenten ontwikkelen ook bruikbaar zijn voor andere partijen? Zou een partij als Geonovum niet standaard ook een plek aan diezelfde tafel horen te hebben?”

Standaarden voor iedereen
Egbert beseft zich dat zijn woorden de indruk kunnen wekken dat hij de grote partijen hun succes niet gunt. “Maar dat is absoluut niet het belang van waaruit ik redeneer”, verzekert hij. “Net als gemeenten, burgers en alle andere milieu-expertisebureaus zijn wij gebaat bij een zo bruikbaar mogelijke vertaling van de nieuwe registraties en geo-standaarden. En het enige waarover ik een signaal wil afgeven is dat wij – vanuit ons perspectief – ons soms een buitenstaander voelen die in de nabije toekomst wél met al die nieuwe zaken moeten werken. Daarom vinden wij dat een partij als Geonovum best nog wat strakker de regie mag voeren op ontwikkelingen. Gewoon om ervoor te zorgen dat de nieuwe standaarden en tools ook echt voor iedereen zullen zijn.”