Waar de energiewereld nu grotendeels draait op fossiele brandstoffen, zal het energieverbruik in 2050 vrijwel geheel uit duurzame bronnen moeten worden gevoed. En dat met behoud van de leveringszekerheid van nu. Tegelijkertijd doen innovaties hun eigen beroep op het energiesysteem. Denk aan elektrisch rijden en slimme apparaten als wasmachines die pas aan gaan als duurzame elektriciteit beschikbaar is. Deze ontwikkelingen brengen grote behoefte aan informatie over energie(stromen) met zich mee. Samen met de energiesector brengen wij het geo-informatielandschap in beeld.
Verbetering Informatievoorziening energietransitie (Vivet)
De energietransitie stelt nieuwe (informatie-)vragen aan het energiesysteem die om afstemming vragen. Verschillende overheidspartijen zijn daarom in 2018 het Programma Verbetering energievoorziening energietransitie (VIVET) gestart. Geonovum heeft de volgende bijdragen daaraan geleverd:
Over programma Vivet
In 2018 hebben experts van IPO, RVO, Kadaster, Alliander, CBS, SVB-BGT en Geonovum nagedacht over verbetering van de informatievoorziening rond de energietransitie. Voor het welslagen van de ambities rond energie en klimaat is veel (ruimtelijke) informatie nodig. De energietransitie vraagt om een informatievoorziening die ervoor zorgt dat de vele verschillende partijen betrokken bij deze transitie hun kennis duurzaam kunnen uitwisselen, die de kwaliteit van de gegevens borgt, en die burgers en bedrijven beschermt tegen oneigenlijk gebruik van gegevens. Een dergelijke informatievoorziening biedt de basis voor het ontwikkelen van beleid, besluitvorming, uitvoering, als ook voor monitoring en bijsturing.
Genoemde organisaties willen hun kennis en kunde graag inzetten om dat te realiseren, uiteraard in goede samenwerking met andere partijen die bij de energietransitie zijn betrokken. De op te bouwen informatievoorziening energietransitie kan gebruik maken van bestaande, solide bouwstenen en datasets, zoals de basisregistraties. In een rapport zijn de analyse en plannen vastgelegd. Dit rapport is aangeleverd als input voor een informatieparagraaf in het Klimaatakkoord.
Energiedata worden gebruikt voor besluitvorming en monitoring van het Klimaatbeleid. Het Klimaatakkoord is daar onderdeel van. Het Klimaatakkoord is gerelateerd aan de Klimaatwet en het Klimaatplan.
Zie ook pagina Klimaatbeleid rijksoverheid
Om de voortgang van het klimaatbeleid te monitoren, verschijnt jaarlijks een Klimaat- en Energieverkenning (KEV), een Voortgangsmonitor Klimaatbeleid en een Klimaatnota.
Zie ook pagina Klimaatdoelen rijksoverheid.
In februari 2019 is een notitie verschenen met voorstellen voor de Verbetering van de Informatie-Voorziening voor de Energie-Transitie (VIVET). Deze notitie is opgesteld op verzoek van de ministeries van EZK en BZK. Ook is er een roadmap opgeleverd. De voorstellen hebben geleid tot een Vivet werkplan 2019. Hierin zijn vijf projecten gedefinieerd die de meest urgente punten uit de notitie met voorstellen oppakken. Geonovum heeft in opdracht van RVO de Verkenning van het Informatiemodel Energie-installaties uitgevoerd. Inmiddels zijn deze projecten afgerond en zijn de rapporten beschikbaar. Een korte beschrijving van de projectresultaten en links naar de rapporten van de vijf projecten zijn te vinden in Vivet resultaten projecten 2019.
Inmiddels is een Vivet werkplan 2020 opgesteld, dat loopt tot maart 2021. Dit is grotendeels gebaseerd op de resultaten van de projecten in Werkplan 2019, en bevat ook nieuwe elementen. Het werkplan bevat ook een heldere beschrijving van waar Vivet voor staat:
- Vivet als samenwerkingsplatform en communicatiekanaal
- Vivet als verbinder tussen vraag en aanbod van data en informatie voor actoren in de energietransitie
- Vivet als uitvoerend kennisplatform: wegnemen van data-lacunes
- Vivet voor verbetering datadelen en ontsluiten
Het Vivet werkplan 2020 bevat de beschrijving en voorlopige planning van acht projecten. Geonovum zorgt voor het maken van afspraken over datastandaarden, het scheppen van basiscondities om data te kunnen delen voor de energietransitie (ICT-architectuur) en het ontsluiten van data over energie-installaties. Daar waar we raakvlakken zien met de andere Vivet-projecten, leggen wij hiermee verbinding.
Begrippenkader energiedata
Geonovum heeft een start gemaakt met het Begrippenkader Energie. Het Begrippenkader Energie is een online woordenboek dat zowel voor mensen als machines te doorzoeken is. In dit woordenboek worden begrippen vanuit verschillende bronnen samengebracht. Zo wordt het mogelijk om begrippen te vergelijken, om samenhang tussen begrippen inzichtelijk te maken en wordt inzichtelijk waar eventuele harmonisatie van begrippen nuttig is. Geonovum ontwikkelt dit Begrippenkader voor het programma Vivet.
Het Begrippenkader Energie komt stapsgewijs tot stand. We starten met begrippen die te maken hebben met de energiedrager Warmte, maar de structuur van het model houdt uiteraard rekening met andere energiedragers (zoals Gas en Elektriciteit). De werkversie van het Begrippenkader Energie kan je online raadplegen op https://begrippen.geostandaarden.nl/nl/
De beschrijving hiervan is te vinden in de handreiking van de Begrippencatalogus Warmte waarin je naast een beschrijving van de catalogus ook het waarom van deze catalogus vindt en de gebruikte methoden en technieken, een inventarisatie van herkomstbronnen van begrippen en definities en aanbevelingen voor verdere ontwikkeling en beheer ervan. Overigens is de opzet en uitwerking van de catalogus voorafgegaan door een eerdere korte verkenning van datastandaarden voor het thema "Gebouw en Energie". Deze is niet verder uitgewerkt maar de verkenning is te vinden in Bijlage 3 van de handreiking.
Reacties op het begrippenkader zijn welkom bij Joeri van Es, beheerder van het model of Jeroen Baltussen, die het platform ontwikkelt waarop alle begrippen bij elkaar komen.
Verkenningen modellering energieverbruiksdata
Als onderdeel van het Vivet-project 'Data-standaarden' heeft Geonovum een notitie geschreven over de wijze waarop energiedata open beschikbaar kan worden gesteld. Aanleiding hiervoor is een vraag van Netbeheer Nederland naar het gewenste ruimtelijke en temporele aggregatieniveau voor te publiceren energiedata. Aan de hand van desk-research en interviews is een set van te hanteren criteria ontwikkeld waaraan publicatie van energiedata moet voldoen, evenals een opsomming van de mogelijke aggregatieniveaus en een beoordeling van de energiedata op de (vooral ruimtelijke) aggregatieniveaus.
De conclusie is dat het (CBS-)buurtniveau het minimale niveau is waarop energiedata voldoet aan de gestelde eisen. Gebruikers wensen data op een lager schaalniveau (zoals straat of postcode-6-posities), maar – voor zover die data al beschikbaar is – voldoet deze niet aan de gestelde criteria.
Tijdens dit onderzoek is ook gekeken naar de mogelijkheid om energiedata te modelleren op gebouwniveau, waarbij de modellering is gebaseerd op zoveel kenmerken dat de resulterende waarden de statistische toets kunnen doorstaan en voldoen aan privacy-wetgeving. Aanbevolen wordt om de benadering van gemodelleerde energiedata verder uit te werken; het ligt voor de hand om dat in Vivet-verband te doen. Door PBL en CBS is in een gespreksnotitie een aanzet gegeven tot een beschrijving van deze methode van gemodelleerde energiedata.
Verkenning Informatiemodel Energie-installaties
In opdracht van RVO heeft Geonovum onder het VIVET-werkplan een voorstudie gedaan naar een informatiemodel voor energie-installaties. Daarbij hebben wij dit begrip ruim gedefinieerd: een installatie die energie produceert, transformeert en opslaat. Er zijn veel digitaliserings- en data-initiatieven in relatie tot installaties. Het ‘informatielandschap’ rondom energie-installaties in deze verkenning is bekeken in vier domeinen: de installatiewereld, de bouwsector, het energiedomein en de relevante landelijke basisregistraties van de overheid. We hebben de installaties verkend met een organisatorische invalshoek (bestaande programma’s/projecten en afsprakenstelsels) en met een informatiekundige invalshoek (datasets, informatiemodellen, classificaties e.d.).
Vier bestaande informatiemodellen waar energie-installaties een rol spelen zijn in goede samenwerking met stakeholders uit de genoemde domeinen nader bekeken, vergeleken en verbonden:
- IMSG - een generiek IM om overdrachtspunten te modelleren, o.b.v. CERISE-SG, een Topsector Energie-project
- Energy System Description Language (ESDL), ontwikkeld door TNO
- CIM-CERES – een beschrijving van de Centrale Registratie Systeemelementen, ontwikkeld door EDSN obv het internationale IEC-CIM-model voor de beschrijving van elektriciteit-systemen
- IM Installatieregister – een informatiemodel waarmee in de installatiewereld apparatuur beschreven wordt, op basis van internationale afspraken ontwikkeld door Techniek Nederland
- Ook is gekeken naar de mogelijkheden om bovenstaande informatiemodellen te verbinden met de basisregistraties.
Deze informatiemodellen zijn op een globaal niveau met elkaar vergelijkbaar en ze hebben overlappende usecases. Er zijn in deze verkenning verbindingen gelegd door kernentiteiten te identificeren die in verschillende informatiemodellen voorkomen (en doorgaans op verschillende wijze dezelfde objecten beschrijven). Met deze kernentiteiten is het mogelijk de informatiemodellen op elkaar te ‘mappen’. Hiermee is de basis gelegd voor een Informatiemodel Energie-Installaties.
Het rapport waarin bovenstaande is beschreven, sluit af met een aantal conclusies en aanbevelingen, die zich richten op informatiekundige verbindingen van de genoemde domeinen, doorontwikkeling van het informatiemodel en governance van de informatietools zodat deze ook geaccepteerd en gebruikt worden. De actuele versie van het rapport is beschikbaar op Github. Dit project krijgt een vervolg in Vivet werkplan 2020, project VIII: (gestandaardiseerd) data ontsluiten.
Geo-standaarden in de energiepraktijk: Alliander
Wie zijn de eindgebruikers van gestandaardiseerde data? En wat doen zij er allemaal mee? Zijn standaarden belangrijk voor hen, of staan ze ontwikkelingen in de weg? In een serie vraaggesprekken gaan wij op zoek naar de gebruikers van geografische data. Jan van Gelder, informatiemanager bij Alliander vertelt over het belang van standaarden voor zijn werk.
Wegwijzers energie-informatie
Het informatielandschap in de energiewereld is ‘versnipperd’. Met behulp van de inventarisaties van databronnen die we enkele jaren geleden hebben gemaakt, de beschrijving van data-uitwisselingen voor smart grids en de quick scan van de Nationale EnergieAtlas hebben we een aantal wegwijzers in dit landschap aangebracht.
Databronnen en -portalen in het energiedomein
De inventarisaties van databronnen en dataportalen in het energiedomein, waarover je hieronder meer leest, zijn nu toegankelijk via data.overheid.nl. Zo zijn beschikbare data in het energiedomein eenvoudiger vindbaar voor verschillende partijen.
Op data.overheid.nl is een community voor energie ingericht. Deze wijst je de weg naar zowel data als toepassingen, waaronder de vele bestaande dataportalen/geoviewers van overheden, CBS, RVO, adviesbedrijven en andere partijen. De community staat open voor alle belangstellenden en verwelkomt zowel vragers naar data als aanbieders van energie-gerelateerde datasets of toepassingen. Op dit moment betreft het ruim 600 datasets en 20 toepassingen.
Bezoek de energie-datacommunity
Inventarisatie portalen met energiegegevens
In het kader van Vivet is in 2019 een analyse gedaan van het informatielandschap met (rijks)portalen voor energie-en klimaatinformatie. In deze studie zijn verschillende typen portalen onderkend en is elk portaal verbonden met de daarbij behorende databronnen en gebruikersgroepen. We hebben beheerders geïnterviewd en gebruikers bevraagd op het gebruik van de portalen. Op basis daarvan zijn enkele scenario’s opgesteld om versnippering van dit landschap tegen te gaan. Dit werk was de basis voor het vervolgproject in het Vivet Werkplan 2020: Optimalisatie van het informatielandschap (front-office). Dit heeft geresulteerd in bovengenoemde datacommunity energie op data.overheid.nl.
In de periode 2016 – 2018 zijn door Geonovum de energiebronnen al schematisch in beeld gebracht. Dit informatielandschap ontwikkelt zich voortdurend. Voor degenen die geïnteresseerd zijn in de ontwikkeling daarvan zijn beschrijving en schema’s hieronder nog toegankelijk. Uit een inventarisatie van dataverzamelingen in Nederland bleek dat er zes portalen zijn ontwikkeld die energiedata van heel Nederland toegankelijk maken. Het gaat om Energie in beeld, CBS Statline en CBSinuwbuurt, Klimaatmonitor, Nationale Energieatlas, PICO en Warmteatlas. Zij bieden overwegend geo-informatie. Geonovum heeft de verschillende portalen beschreven. Vervolgens is - met in het achterhoofd vragen die een leek zou kunnen stellen - geïnventariseerd welke portalen een antwoord op de betreffende vraag zou kunnen vinden.
- Download de inventarisatie portalen energiegegevens
- Op zoek naar data? Zie dan de inventarisatie databronnen die ten grondslag liggen aan de Nationale EnergieAtlas (NEO),PICO en Energie in beeld
De informatieportalen ontwikkelen zich uiteraard in de loop van de tijd, evenals de methodieken voor informatiemodellering. In de notitie Informatievoorziening Energie van mei 2019 vind je een actualisatie hiervan.
Inventarisatie databronnen energie
De energiesector is niet centraal georganiseerd. Hoe vind je in een decentrale markt de data die je nodig hebt? Om deze vraag het hoofd te bieden, pleiten Leen van Doorn en Paul Janssen voor een Informatiehuis Energie. Zij inventariseerden alvast welke dataverzamelingen over energie er nationaal en internationaal te vinden zijn. Deze inventarisaties zijn online te raadplegen.
Quick scan Nationale EnergieAtlas
De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), Het Interprovinciaal Overleg (IPO) en De Unie van Waterschappen zetten met een Green Deal in op regionale samenwerking op het gebied van energietransitie. In het kader van deze Green Deal Regionale Energiestrategieën heeft Geonovum een quick scan uitgevoerd naar hoe de Nationale EnergieAtlas hier een rol in kan spelen. Daarbij zijn ook gebruikerswensen geïnventariseerd. Deze inventarisatie kan, samen met de bijlagen, dienen als basismateriaal voor de concretisering van een betere informatiehuishouding in het energiedomein, waaronder gegevensdefinities en standaarden.
Data uitwisseling energie- en geosector voor smart grids
Hoe kom je tot efficiënte informatie-uitwisseling tussen de informatiemodellen van de energiesector, de e-overheid en de geo-wereld? Deze vraag stond centraal in het programma Combineren van Energie- en Ruimtelijke Informatie Standaarden als Enabler Smart Grids (CERISE-SG). Samen met Alliander, TNO en de TU Delft heeft Geonovum in dit programma semantische koppelingen en standaarden voor de energiesector ontwikkeld. Deze zijn hieronder te bekijken.
- Inventarisatie Standaardisatieveld Energie, Geo en Overheidsdomein
In dit document vind je een overzicht van de organisaties en werkgroepen die zich bezig houden met standaardisatie relevant voor smart grids en specifieke initiatieven die tot standaardisatie kunnen leiden. Voor het overheidsdomein is in meer detail beschreven welke bestaande standaard basisregistraties er zijn, hoe ze samenhangen en waar geo-informatie wordt bijgehouden. Daarmee is dit document ook heel bruikbaar voor wie een algemeen overzicht zoekt van geo-standaarden, organisaties (ISO,OGC,CEN, NEN) en datasets (basisregistraties en Inspire). - Semantische mappings
Dit document beschrijft mogelijke oplossingen voor interoperabiliteitsvraagstukken tussen de energiesector, e-overheid en geosector, door gangbare standaarden toe te passen en geharmoniseerde informatiemodellen. - Informatiemodel Smart grid - energy balancing
Dit document beschrijft de specificatie van gegevens die een rol spelen bij energiebalancering. Het bevat de kerngegevens die nodig zijn voor een administratieve balancering van energieproductie en –verbruik binnen een door een specifieke use case bepaalde eenheid van energieproductie en of –verbruik.
Het CERISE-SG programma liep van 2012 tot en met 2015. Alle documentatie uit het CERISE-SG project is online in te zien.
